Hàng giả là gì

25

Sản xuất, phân phối hàng giả thực phẩm không chỉ là hành vi lừa dối người tiêu dùng mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng và sự phát triển bền vững của ngành thực phẩm. Bài viết sau đây sẽ trình bày hàng giả là gì và cách nhận diện chúng.

Hàng giả thực phẩm là gì

Theo định nghĩa GFSI , Gian lận thực phẩm hay Hàng giả thực phẩm được định nghĩa là hành vi cố ý thay thế, thêm vào, làm giả, hoặc trình bày sai lệch về thực phẩm, nguyên liệu thực phẩm, thức ăn chăn nuôi, bao bì thực phẩm, nhãn mác, thông tin sản phẩm.

Đôi khi, đó còn là những tuyên bố sai sự thật về sản phẩm. Mục đích chính của những hành vi này là thu lợi kinh tế bất chính. Bất chấp những ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe và túi tiền của người tiêu dùng.

Các Hình Thức Hàng giả Phổ Biến

Hàng giả diễn ra dưới nhiều hình thức tinh vi, bao gồm:

Thay thế (Substitution)

Đây là hành vi tráo đổi một hoặc nhiều thành phần có giá trị cao bằng thành phần giá trị thấp hơn để giảm chi phí sản xuất.

Ví dụ

Khô bò giả làm từ thịt heo tẩm ướp hóa chất, gia vị tạo mùi bò. Thịt trâu Ấn Độ được “hô biến” thành thịt bò Úc/Mỹ để bán giá cao hơn.

Protein thủy phân trong sữa bị thay thế bằng melamine (năm 2008 tại Trung Quốc). Dầu hướng dương bị pha trộn dầu khoáng.

Pha loãng (Dilution)

Trộn một thành phần lỏng có giá trị cao với một chất lỏng rẻ tiền hơn để tăng khối lượng.

Ví dụ

  •  Mật ong nguyên chất bị pha loãng với nước đường hoặc các loại hóa chất tạo độ ngọt, độ sánh.
  • Nước mắm cốt bị pha thêm nước, muối, chất điều vị, phẩm màu.
  • Rượu ngoại đắt tiền bị pha với cồn công nghiệp hoặc rượu rẻ tiền.
  • Dầu ô liu bị pha với dầu rẻ tiền, thậm chí là dầu cây trà có khả năng gây độc.

Che giấu (Concealment)

Sử dụng các biện pháp để che đậy chất lượng kém hoặc tình trạng hư hỏng của thực phẩm.

Ví dụ

  • Thịt heo, gà ôi thiu được ngâm tẩm hóa chất và phẩm màu để trông tươi ngon hơn. Hải sản chết được dùng hóa chất để giữ độ cứng, tươi lâu.
  • Gia cầm được tiêm hormone tăng trưởng để kích thích phát triển nhanh chóng.

Bổ sung không được chấp thuận (Unapproved Enhancement)

  • Thêm các chất phụ gia, hóa chất không được phép hoặc không khai báo vào thực phẩm để cải thiện (giả tạo) các thuộc tính cảm quan hoặc kéo dài hạn sử dụng.
  • Sử dụng hàn the trong sản xuất giò chả, bún, phở để tạo độ dai, giòn.
  • Dùng phẩm màu công nghiệp (như Rhodamine B) để tạo màu hấp dẫn cho hạt dưa, tương ớt, ruốc…
  • Sử dụng thuốc nhuộm Sudan (chất có khả năng gây ung thư) trong các loại gia vị.

Ghi sai nhãn (Mislabelling)

  • Cung cấp thông tin sai lệch hoặc thiếu trung thực trên bao bì sản phẩm.
  • Ghi sai nguồn gốc xuất xứ (hàng Trung Quốc ghi hàng Việt Nam gắn mác hàng ngoại nhập).
  • Tự ý kéo dài hạn sử dụng, ghi thiếu hoặc sai thành phần.
  • Công bố hàm lượng dinh dưỡng không đúng sự thật, sử dụng các chứng nhận “hữu cơ”, “sạch” giả mạo.

Chuyển hướng thị trường không được phép (Unapproved Market Diversion)

  • Bán sản phẩm ở một thị trường mà nó không được phép lưu hành (ví dụ: hàng hóa dành riêng cho thị trường viện trợ, hàng trốn thuế).
  • Hàng hóa nhập lậu, không qua kiểm tra chất lượng và không có tem nhãn phụ tiếng Việt được bày bán tràn lan.

Làm giả (Counterfeiting)

Sao chép hoàn toàn hoặc một phần tên thương hiệu, kiểu dáng bao bì, công thức, quy trình sản xuất của các sản phẩm uy tín, đã có thương hiệu trên thị trường.

Ví dụ

  • Làm giả các thương hiệu nổi tiếng từ nước mắm, nước tương, bánh kẹo đến rượu bia, thực phẩm chức năng.

Cần tư vấn HACCP, FSSC 22000,  ISO 22000, mời gọi 0919 099 777

Những Vụ Hàng giả Chấn Động ở Việt Nam

Vụ sản xuất sữa giả quy mô lớn với gần 600 loại (2021-2025)

  • Đường dây này do Công ty Cổ phần Dược quốc tế Rance Pharma và Công ty Cổ phần Dược dinh dưỡng Hacofood Group cầm đầu, cùng 9 công ty khác tham gia phân phối. Họ sản xuất 573 loại sữa bột giả, nhắm đến các nhóm đối tượng dễ bị tổn thương như người bị tiểu đường, suy thận, trẻ sinh non, và phụ nữ mang thai.
  • Các sản phẩm được quảng cáo chứa các thành phần cao cấp như chiết xuất tổ yến, đông trùng hạ thảo, bột macca, và bột óc chó, nhưng thực tế không có những thành phần này.
  • Kết quả kiểm nghiệm cho thấy 65 lô hàng với 29.400 hộp sữa không đạt chất lượng. Chỉ đạt dưới 70% tiêu chuẩn ghi trên nhãn. Tổng thiệt hại do trốn thuế ước tính hơn 28 tỷ VND. Vào ngày 11/4/2025, cơ quan chức năng đã đột kích 19 địa điểm. Thu giữ 26.740 hộp sữa giả thuộc 84 loại, 90 lô hàng, cùng nhiều tài liệu và bằng chứng khác.

Vụ sản xuất bánh giả tại Hà Nam (2021)

  • Cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm Hương Tới tại Thôn 4, xã Đinh Xá, TP Phủ Lý, Hà Nam. Bị phát hiện sản xuất bánh cốm mang nhãn hiệu Nguyên Ninh mà không có hồ sơ hợp pháp.
  • Cơ quan chức năng thu giữ 525 chiếc bánh thành phẩm, 35.000 chiếc vỏ hộp bánh, 3 hệ thống máy móc, và các nguyên liệu, phụ gia.

Vụ sản xuất mật ong giả tại Vĩnh Phúc (2024)

  • Công an tỉnh Vĩnh Phúc đã khởi tố vụ án hình sự về tội “Sản xuất hàng giả là thực phẩm” tại Công ty TNHH Ong Hòa Bình, huyện Bình Xuyên.
  • Hơn 11.000 chai mật ong có dấu hiệu giả mạo đã bị thu giữ tại 4 công ty ở Vĩnh Phúc và Bắc Ninh.

Hậu Quả Của Hàng giả Tại Việt Nam

  • Ảnh hưởng sức khỏe: Ngộ độc cấp tính, tích tụ hóa chất độc hại gây bệnh mãn tính (ung thư, tổn thương gan, thận…).
  • Thiệt hại kinh tế: Người tiêu dùng mất tiền mua phải hàng giả, hàng kém chất lượng. Các doanh nghiệp làm ăn chân chính bị cạnh tranh không lành mạnh, mất uy tín. Nông sản Việt Nam khó xây dựng thương hiệu trên thị trường quốc tế.
  • Xói mòn niềm tin: Người tiêu dùng hoang mang, mất lòng tin vào chất lượng thực phẩm và hệ thống quản lý.

Biện Pháp Giảm Thiểu Gian lận thực phẩm: Vai Trò Của VACCP

Để đối phó hiệu quả với Hàng giả, bên cạnh các biện pháp quản lý nhà nước và nâng cao nhận thức người tiêu dùng. Các doanh nghiệp cần chủ động áp dụng các công cụ phòng ngừa. Một trong những công cụ quan trọng là Đánh giá Lỗ hổng và Điểm kiểm soát tới hạn về Hàng giả (Vulnerability Assessment and Critical Control Points – VACCP).

VACCP là một phương pháp tiếp cận hệ thống, giúp doanh nghiệp

  • Nhận diện: Xác định các điểm yếu (lỗ hổng) trong chuỗi cung ứng và quy trình sản xuất có thể bị lợi dụng để thực hiện hành vi gian lận.
  • Đánh giá: Phân tích mức độ rủi ro của từng lỗ hổng dựa trên khả năng xảy ra và tác động tiềm ẩn.
  • Kiểm soát: Thiết lập các biện pháp kiểm soát phù hợp để ngăn chặn hoặc giảm thiểu nguy cơ gian lận tại các điểm tới hạn.

Việc triển khai VACCP giúp doanh nghiệp bảo vệ thương hiệu, đảm bảo chất lượng sản phẩm. Tuân thủ các yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường, đặc biệt là khi tích hợp vào các hệ thống quản lý an toàn thực phẩm như HACCP, FSSC 22000, ISO 22000.

Kết Luận

Hàng giả là một vấn nạn phức tạp, đòi hỏi sự chung tay của toàn xã hội. Người tiêu dùng nên lựa chọn sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, từ các nhà cung cấp uy tín. Các cơ quan quản lý cần tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm các vi phạm. Đặc biệt, các doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh thực phẩm phải đặt đạo đức kinh doanh và sự an toàn của người tiêu dùng lên hàng đầu. Chủ động áp dụng các biện pháp phòng ngừa như VACCP để xây dựng một thị trường thực phẩm minh bạch và an toàn.

Trí Phúc

Cần tư vấn HACCP, FSSC 22000,  ISO 22000, mời gọi 0919 099 777

 

BÀI VIẾT LIÊN QUANXEM THÊM